Trong lòng núi rừng hùng vĩ của Việt Nam, nơi sương mù bao phủ những đỉnh đồi và tiếng suối reo róc bên tai, có một nền văn hóa đặc sắc đang chờ đợi được khám phá – đó là văn hóa dân tộc Mường. Tại Maida Lodge, chúng tôi không chỉ mang đến cho du khách một kỳ nghỉ thư giãn, mà còn là cơ hội để hòa mình vào nhịp sống và truyền thống của cộng đồng dân tộc Mường, một trong những bản sắc văn hóa độc đáo nhất của Việt Nam.
Nguồn gốc dân tộc Mường
Người Mường, thuộc cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam, có mối quan hệ sâu sắc với người Kinh, chia sẻ nguồn gốc từ dân tộc Việt-Mường cổ. Nguồn gốc người Mường gắn liền với các truyền thuyết, sử thi như “Đẻ đất, đẻ nước”, “Chim Ây, cái Ứa” hay “Truyền thuyết Đẻ Giang”.
Trong thời kỳ bắc thuộc kéo dài hàng ngàn năm, một phần người cư trú ở vùng miền núi đã giữ gìn và phát triển nền văn hóa cổ của Âu Lạc, dần hình thành nên dân tộc Mường như chúng ta biết đến ngày nay. Trong khi đó, một phần khác sống ở vùng trung du và đồng bằng đã trải qua quá trình hòa trộn văn hóa, ngôn ngữ và nhân chủng với người phương Bắc, từ đó hình thành nên dân tộc Kinh. Sự phân chia giữa người Mường và người Kinh, theo các nhà ngôn ngữ học, diễn ra từ thế kỷ 7-8 và kết thúc vào thế kỷ 12, trong thời kỳ nhà Lý. Điều này không chỉ thể hiện sự đa dạng trong văn hóa và lịch sử của Việt Nam mà còn là minh chứng cho sự phong phú và sâu sắc của bản sắc dân tộc Mường.
Nơi ở, ngôn ngữ của người Mường
Người Mường chủ yếu sinh sống ở các thung lũng hai bờ sông Đà, bao gồm các tỉnh Phú Thọ, Sơn La, Ba Vì, Hòa Bình, và khu vực trung lưu của sông Mã, sông Bưởi tại Thanh Hóa. Đặc biệt, tại Thanh Hóa, người Mường được chia thành hai nhóm: Mường Trong (Mường gốc) và Mường Ngoài (người Mường di cư từ Hòa Bình). Mặc dù có một số ít người Mường sinh sống ở Nghệ An và một lượng nhỏ di cư đến Tây Nguyên và Đông Nam Bộ, nhưng họ vẫn giữ vững bản sắc văn hóa truyền thống của mình.
Về ngôn ngữ, người Mường sử dụng tiếng Mường, một ngôn ngữ thuộc nhóm Việt-Mường trong ngữ chi Việt, một phần của ngữ tộc Môn-Khmer trong hệ thống ngôn ngữ Nam Á. Ngôn ngữ này không chỉ là phương tiện giao tiếp hàng ngày mà còn là một phần quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc Mường.
Dân tộc Mường trong lao động sản xuất
Trong cuộc sống hàng ngày, người Mường thể hiện sự gắn bó mật thiết với đất đai và thiên nhiên qua phong cách lao động sản xuất đặc trưng của họ. Định canh định cư ở những vùng miền núi, nơi có đất đai màu mỡ và thuận lợi cho việc làm ăn, người Mường đã phát triển một nền nông nghiệp bền vững, với cây lúa nước là loại cây lương thực chính. Hình ảnh những bản làng Mường với những ngôi nhà sàn dựa lưng vào đồi núi, hướng mặt ra những cánh đồng xanh bát ngát, là minh chứng cho mối quan hệ hài hòa giữa con người và thiên nhiên.
Ngoài nông nghiệp, trong những tháng nông nhàn, người Mường còn tham gia vào các nghề phụ như dệt vải, đan lát, ươm tơ và khai thác nguồn lợi từ rừng. Những hoạt động này không chỉ giúp họ tự cung tự cấp trong cuộc sống hàng ngày mà còn góp phần bảo tồn và phát triển những nghề thủ công truyền thống, là một phần không thể tách rời của văn hóa dân tộc Mường.
Nhà sàn của người Mường không chỉ là nơi ở, mà còn là trung tâm của hoạt động sản xuất và sinh hoạt hàng ngày. Được xây dựng theo kiểu truyền thống, nhà sàn không chỉ thoáng đãng và tiện lợi mà còn phản ánh sự thông minh và khéo léo trong việc tận dụng tối đa điều kiện tự nhiên. Từ việc trồng lúa, làm nương rẫy đến chăn nuôi gia súc, gia cầm, mọi hoạt động sản xuất đều được thực hiện một cách cẩn thận và tỉ mỉ, phản ánh sự tôn trọng và hiểu biết sâu sắc về môi trường sống xung quanh.
Qua đó, lao động sản xuất của người Mường không chỉ là cách họ tồn tại và phát triển, mà còn là cách họ duy trì và truyền bá bản sắc văn hóa đặc sắc của mình qua thế hệ.