Ai đã từng đặt chân đến vùng đất Tây Bắc chắc chắn không thể bỏ qua món xôi đặc sản của vùng đất này – xôi ngũ sắc. Đó không chỉ là một món ăn truyền thống mà còn là một tác phẩm nghệ thuật sống động được tạo nên bởi sự hòa quyện màu sắc, phản ánh sự tinh tế và sáng tạo trong văn hóa ẩm thực của người dân nơi đây. Mỗi màu sắc trong xôi không chỉ mang lại vẻ đẹp cho mắt mà còn chứa đựng nhiều ý nghĩa, kể về câu chuyện về văn hóa và phong tục của người Hòa Bình.
Cách chế biến món xôi đặc sản Hòa Bình
Quá trình chế biến xôi ngũ sắc bắt đầu từ việc lựa chọn nguyên liệu chất lượng cao. Gạo nếp được chọn phải có hạt dài, mẩy để đảm bảo xôi sau khi nấu sẽ có độ dẻo thơm đặc trưng. Gạo được chia làm 5 phần bằng nhau tương ứng với 5 màu sắc khác nhau, được ngâm trong nước từ 6 đến 8 tiếng trước khi bắt đầu nhuộm màu.
Nếu ai đó nói rằng món xôi ngũ sắc đặc sản là sự hòa quyện của đất trời Hoà Bình cùng với bàn tay khéo léo, tỉ mỉ của người dân nơi đây thì quả thật không sai. Để tạo nên những màu sắc rực rỡ cho món xôi, người dân đã sử dụng các loại quả, củ, và lá cây tự nhiên. Màu xanh từ lá dứa hoặc lá gừng. Màu đỏ từ gấc. Màu vàng từ củ nghệ. Màu trắng là màu của gạo nếp tự nhiên. Màu tím từ lá cẩm hoặc lá cây cau. Những nguyên liệu này được giã nhuyễn và vắt lấy nước màu, sau đó trộn đều với gạo nếp. Điều quan trọng là mỗi màu sắc phải được nấu trong những nồi riêng biệt để tránh việc lẫn màu, giữ được sự tinh khiết và rõ ràng của từng sắc màu.
Giai đoạn cuối cùng, đó là nấu xôi, phụ thuộc rất nhiều vào kỹ năng và kinh nghiệm của người nấu. Mỗi người sẽ có cách riêng để tạo ra món xôi ngũ sắc hoàn hảo. Trong quá trình này, việc sắp xếp thứ tự các màu nếp là rất quan trọng. Màu nào dễ phai nhất sẽ được cho vào nồi đầu tiên, tiếp theo là các màu khác, và cuối cùng là màu trắng, đặt trên cùng để tránh bị thấm màu từ các lớp xôi khác.
Theo những câu chuyện từ xa xưa, nước suối tinh khiết từ các khe núi ở Tây Bắc, nơi có nguồn nước ngầm sạch và trong lành, là lựa chọn lý tưởng để dùng nấu xôi, giúp xôi có hương vị thơm ngon đặc trưng. Chính điều này cũng tạo nên sự đặc biệt của món xôi mà không nơi nào khác có được. Bên cạnh đó, việc kiểm soát lửa khi nấu xôi cũng cần được chú ý cẩn thận. Lửa đều và vừa phải sẽ giúp xôi chín mềm, dẻo và đảm bảo hương vị đặc trưng của món ăn.
Ý nghĩa món xôi ngũ sắc, đặc sản Hòa Bình
Theo quan niệm của người dân nơi đây, mỗi màu sắc trong xôi ngũ sắc tượng trưng cho ngũ hành, một quan niệm cổ xưa về sự cân bằng và hài hòa trong vũ trụ: kim, mộc, thuỷ, hoả, thổ. Đây không chỉ là sự hoà hợp của Thiên – Địa – Nhân mà còn phản ánh quan niệm về sự cân bằng trong cuộc sống.
Một quan niệm khác cho rằng, mỗi màu sắc trong xôi đều mang một ý nghĩa riêng biệt. Xôi màu đỏ, với sắc màu rực rỡ, tượng trưng cho khát vọng sống và ước mơ về một tương lai tươi sáng. Xôi màu tím, thể hiện sự trù phú và quý giá của đất đai. Màu vàng của xôi gợi lên sự no ấm và phồn thịnh, biểu tượng cho mong ước cuộc sống yên bình và hạnh phúc. Xôi màu xanh, màu của núi rừng, cây cối và nương rẫy, phản ánh sự gắn bó mật thiết với thiên nhiên. Xôi màu trắng tượng trưng cho tình yêu trong trắng, thủy chung và tình thương yêu vô bờ bến dành cho cha mẹ.
Như vậy, xôi ngũ sắc không chỉ là một món ăn truyền thống mà còn là một biểu tượng văn hóa, mang đậm ý nghĩa tinh thần và triết lý sống của người dân Hoà Bình. Mỗi màu sắc không chỉ làm nổi bật vẻ đẹp của món ăn mà còn gửi gắm những thông điệp sâu sắc về cuộc sống và văn hóa của cộng đồng nơi đây.