Hoà Bình , điểm hoà quyện của những dãy núi trập trùng và dòng sông Đà vừa trữ tình, vừa dữ dội, là nơi sinh sống của những con người cũng không kém phần rắn rỏi, người Mường. Họ không chỉ là những người giữ lửa cho những phong tục cổ xưa mà còn là những nghệ nhân tạo nên những điệu múa, bản nhạc, món ăn đậm đà bản sắc. Ngày nay, khi thế giới vận động không ngừng, người Mường vẫn bền bỉ gìn giữ những giá trị truyền thống của mình, đồng thời mở cửa đón nhận những làn gió mới. Bài viết này không chỉ là một chuyến du hành đến với những giá trị văn hóa sâu kín của người Mường mà còn là lời mời gọi mỗi chúng ta cùng nhau khám phá và trân trọng những di sản vô giá này.
Bản đồ văn hóa người Mường
Người Mường, với dân số đông thứ tư trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam, phân bố trên một vùng đồi núi rộng lớn, nằm giữa vùng người Việt ở phía đông và người Thái ở phía tây. Vùng địa lý mà họ cư trú tạo nên một bức tranh địa lý đa dạng với các thung lũng chân núi và môi sinh thuận lợi cho việc trồng trọt.
Họ tập trung chủ yếu ở tỉnh Hòa Bình và phân bố đáng kể ở Thanh Hóa, Phú Thọ, cũng như rải rác ở Sơn La, Ninh Bình, Yên Bái. Người Mường cũng có mặt ở các tỉnh, thành phố phía nam như Đắk Lắk, Bình Dương, Đồng Nai, Lâm Đồng, thể hiện sự di cư và phân tán rộng rãi của họ trên khắp đất nước.
Ngôn ngữ của người Mường thuộc nhóm ngôn ngữ Việt – Mường, một phần của ngữ hệ Nam Á, phản ánh mối quan hệ lịch sử và văn hóa sâu đậm với người Việt. Lịch sử của họ chứa đựng những câu chuyện về sự hình thành và phát triển qua các thời kỳ, từ những ngày đầu cùng nguồn gốc với người Việt tại các vùng đất màu mỡ của Hòa Bình, Thanh Hóa, Phú Thọ, cho đến những biến chuyển của thời gian, họ vẫn giữ vững bản sắc văn hóa đặc trưng của mình.
Phong tục và nghi lễ người Mường
Phong tục và nghi lễ của người Mường không chỉ phản ánh quan niệm về thế giới quan và vũ trụ quan mà còn là biểu hiện của một nền văn hóa lâu đời, đậm đà bản sắc. Trong đời sống văn hóa tinh thần của người Mường, các nghi lễ truyền thống chiếm một vị trí quan trọng, từ những lễ hội cộng đồng đến các nghi thức gia đình.
Tế Quạt Ma
Nghi lễ “Tế quạt ma” trong đám tang người Mường là một minh chứng cho sự tôn kính tổ tiên và người đã khuất. Trong nghi lễ này, những người phụ nữ trong gia đình mặc trang phục truyền thống lộng lẫy, tay cầm quạt cọ và que gậy, đầu đội mũ tua rua hạt cườm, thực hiện các điệu múa để tiễn đưa người quá cố.
Lễ Nhóm Lửa
Khi xây dựng nhà mới, người Mường thực hiện nghi lễ “nhóm lửa” để cầu mong sự ấm no, hạnh phúc cho gia đình. Gia chủ sẽ đặt bẹ chuối hình cá và quả bí xanh lên cột bếp, biểu tượng cho sự sinh sôi, nảy nở. Lễ nhóm lửa không chỉ là một nghi thức mà còn là dịp để mọi người quây quần, chia sẻ niềm vui và thức uống truyền thống – rượu cần.
Cưới Hỏi
Trong văn hóa người Mường, hôn nhân được xem trọng và diễn ra qua nhiều nghi lễ ý nghĩa. Từ việc ướm hỏi đến lễ cưới, mỗi bước đều thể hiện sự tôn trọng và gắn kết giữa hai gia đình. Trong ngày trọng đại, chú rể và cô dâu sẽ mặc trang phục truyền thống, mang theo lễ vật đặc sắc như cơm đồ chín và gà thiến, biểu tượng cho sự no đủ và thịnh vượng.
Văn Nghệ và Trò Chơi
Văn nghệ là một phần không thể thiếu trong đời sống người Mường. Hát Xéc bùa, Thường, Bọ mẹng, và Ví đúm là những thể loại dân ca phản ánh cuộc sống, tình yêu và lao động của họ. Lễ ca, với những áng mo và bài khấn, là nét đặc sắc trong các nghi lễ tâm linh. Nhạc cụ như sáo, nhị, trống, và đặc biệt là cồng chiêng, làm phong phú thêm nền âm nhạc truyền thống.
Trò chơi dân gian cũng là một phần quan trọng trong đời sống văn hóa người Mường. Từ những trò chơi cộng đồng như thi bắn nỏ, đánh đu, ném còn, đến các trò chơi của thiếu niên như đánh cá cắt, cò le, chằm chăn, mỗi trò chơi không chỉ là hình thức giải trí mà còn là cách để truyền bá và giáo dục thế hệ trẻ về văn hóa và truyền thống của dân tộc.
Với mỗi nghi lễ và phong tục, người Mường tái hiện và gìn giữ những giá trị văn hóa quý báu của mình, đồng thời chia sẻ và truyền đạt chúng cho thế hệ sau, đảm bảo rằng dù trong bất kỳ thời đại nào, dấu ấn văn hóa của người Mường vẫn luôn được bảo tồn và phát triển.
Qua bài viết này, Maida Lodge muốn trở thành không chỉ là một điểm dừng chân, mà còn là cầu nối để du khách và những người yêu văn hóa tiếp cận và trải nghiệm sâu sắc hơn về người Mường. Nơi đây, mỗi lễ hội, mỗi nghi thức, từ việc tế quạt ma đến những buổi nhóm lửa làm nhà mới, đều được tái hiện không chỉ để giáo dục mà còn để kỷ niệm và tôn vinh.